دکتر توحید ملک زاده
روز سه شنبه ۱۶ اردیبهشت ۱۳۰۹ هـ .ش پیش لرزه ای که بزرگی آن را ۵/۵= M درجه برآورد کرده اند سلماس را در ساعت ۱۰صبح تکان داده و باعث خرابی چند دکان و خانه شده تقریباً پانزده نفر تلف شدند و قسمتی از اهالی شهر را تخلیه کردند. پانزده ساعت پس از پیش لرزه سلماس در نیمه‎شب سه‎شنبه یا در حقیقت بامداد روز چهارشنبه ۱۷ اردیبهشت زلزله اصلی در آن واحد موجب تخریب کامل دیلمقان dilmgan، کهنه شهر و حدود شصت روستا در دشت وکوههای غربی سلماس و مناطق حاشیه آن شد. دامنه آسیب‎ها از دشت سلماس به دهستان قطور و مسیر علیای زاب در ترکیه کشیده شده بود و موجب کشته شدن ۲۵۰۰ تا ۴۰۰۰ نفر در سلماس شد. در این زلزله اکثر آثار باستانی سلماس از جمله حصار ۴ مترعرضی شهر دیلمقان ، آثار قصبه کهنه شهر، مساجد و بقاع قدیمی و عبادتگاه ها، مناره قرون وسطی‎یی میرخاتون در کهنه شهر ، پلهای قدیمی از بین رفت. کمک رسانی به مردم زلزله زده سلماس از سرتاسر کشور و حتی جهان تا اوایل خرداد ادامه داشت. از نظر مسولین ایالت آذربایجان، موضوع تهیّه مسکن قبل از رسیدن زمستان از مسایل حیاتی بوده و ضمن سایر اقدامات که قدم به قدم اجراء می گردید به شهرستانها اعلام شد که آمار پناهندگانی را که قصد مراجعت دارند تهیّه نموده گزارش دهند و نیز مخارج سفر اشخاصی را که استطاعت ندارند تأمین کنند. در ابتدا مقرر بود به سبب خرابی فراوان، اهالی در مناطق دیگر آذربایجان اسکان داده شوند ولی اصرار مردم سلماس برای ماندن در منطقه تصمیم والی آذربایجان را عوض کرد.
برای احداث شهر جدید دو نفر مهندس زمین شناس آلمانی ، خواسته شد که در اسرع وقت وارد گردیده قسمت های مختلف منطقه را بررسی کنند.این مهندسی اراضی اهرنجان را به سبب نزدیکی به مرکز منطقه، برای احداث شهر جدید مناسب تشخیص دادند. ترسیم نقشه شهرجدید نیز به مهندس اسداله خان محوّل شد. و بدین ترتیب اولین شهر مدرن نه تنها آذربایجان بلکه ایران با نقشه شطرنجی و زیبا ترسیم شد. بالاخره روز ۱۰/۳/۱۳۰۹ در روی زمینی به مساحت یک میلیون متر اولین کلنگ ساختمان شهر جدید بدست علی منصور والی وقت آذربایجان (نخست وزیر بعدی)بر زمین زده شد و در ظرف چهار ماه در اثر جدیّت مسئولین امر شهری با ۳۶ خیابان متضمّن ۱۷۰۰ خانه با مساجد و حمامّهای کافی و تعداد بیشماری مغازه و دکاکین بنا گردید نام شهر جدید را شاهپور نهادند و به تدریج جهت ترمیم خرابی دهات همّت گماردند.
از ویرانه های زلزله سلماس نه در سلماس و نه در کهنه شهر امروزه چیزی باقی نمانده است، بجز پایه دیوارهای مسجد آقا «آقامچیدی» و سنگهای منشوری شکل ستونهای مسجد که در داخل مسجد بازسازی شده (آغامچیدی) قرار دارد. ۶۲ سال قبل شهر شاهپور در سال ۱۳۳۷ شهرستان شد.
برای مطالعه بیشتر مراجعه شود به کتاب تازه منتشر شده “مدیریت بحران در زلزله بزرگ سلماس”
۱۱خرداد ۱۴۰۱